ماجرای اولین حمام دوش دار در تهران - مجله سفرنامه دبی

داریوش شهبازی| در گذشته که هنوز آپارتمان در ایران رایج نشده بود، در خانه ها (جز معدود خانه های رجال) حمام نبود و مردم از حمام عمومی استفاده می کردند.

آن روزگار در تمامی شهر های ایران از جمله تهران حمام عمومی وجود داشت و اهالی محل به نوبت جنسیت از حمام عمومی استفاده می کردند. سحرگاهان قبل از طلوع آفتاب تا ساعت هشت صبح حمام به مردان اختصاص داشت و در طول روز، حمام در اختیار زنان بود.

بنیان گذار دوش حمام در ایران

حمام های تاریخی سده های قبل که در تمامی شهر ها و محلات قدیمی سراسر ایران یافت می گردد، دارای معماری و طراحی های منحصربه فرد و جذابی هستند، اما تدریجا به دلیل از دست دادن کاربری خود آرام آرام از صحنه زندگی روزمره مردم حذف شدند.

به همین دلیل در بسیاری موارد صاحبان این بنا ها با تخریب املاک خود مبادرت به تغییر کاربری آن نموده و تعدادی دیگر نیز به رستوران و قهوه خانه سنتی تبدیل شدند.

آنچه که از دست رفته بازنخواهد گشت، بلکه باید برای آثار به جا مانده کاری کرد. در کشوری که جمعیت جوان بیکار فراوانی دارد، وجود این حمام های زیبا و جذاب با آن معماری دل انگیز حکم جواهر را دارد.

این حمام ها کاربرد بسیار بیشتری نسبت به سونا و سالن های جدید ماساژ خواهند داشت. اگر خوب بیندیشیم، نه تن ها نباید آن ها را که بخشی از هویت ملی- فرهنگی این مرز و بوم است، خراب کنیم، بلکه باید با حفظ این حمام ها به فکر اضافه کردن چنین مکان هایی در نقاط دیگر باشیم.

یکی از کارشناسان میراث فرهنگی در این باره می گوید: .. به نظر من در کنار این بازار فرهنگ و هنر می توان حمام های تاریخی تهران را همچون حمام گلشن، حمام قوام الدوله و حمام نواب را بازسازی و احیا کرد و به مردمی که از حمام های مدرن استفاده می نمایند و دنبال تنوع هستند، سرویس سنتی داد. این درست اتفاقی است که در ترکیه افتاده و گردشگران زیادی را به طرف خود جذب نموده است.

ایجاد بازار فرهنگ و هنر و احیای حمام های سنتی یکی از ایده آل های مدیر بافت تاریخی تهران است. وی در این باره می گوید: در این بازار می توان صنایع دستی کل کشور را عرضه کرد. می تواند محلی برای معرفی هنر بومی و ملی ایران باشد.

از طرفی ما دیگر حمام سنتی در تهران نداریم و از حمام های تاریخی زنده ما تنها یک حمام پامنار باقی مانده است. حمام های تاریخی که از نماد های محلات زندگی در ایران به عنوان بخشی از هویت و فرهنگ دیرپای ایرانیان محسوب می گردد، مدت هاست که به دست فراموشی سپرده شده و به همین دلیل یک به یک یا تخریب شده و یا به قهوه خانه و رستوران تبدیل شده اند.

با وجود این پیشینه و آداب کهن و داشتن هزاران بنای حمام آماده در کشور، سنت حمام دریافت سنتی به طور کل از بین رفته است؛ در حالی که می توان با تکیه بر روش های مورد استفاده در حمام های قدیمی مانند مشت و مال برای سلامت افراد و همچنین جذب دنیاگرد از نقاط مختلف دنیا برنامه ریزی کرد.

هم اکنون کشور گرجستان با استفاده از خلأ موجود در کشور ما با توسعه توریسم حمام سنتی سالانه میلیون ها دلار برای خود درآمد ارزی فراهم نموده است به شکلی که همه ساله هزاران نفر از نقاط مختلف دنیا برای سپردن تن خود به دلاک های گرجی به این کشور رهسپار می شوند.

در حالی که خانه و مهد اصلی حمام های سنتی و مشت و مال ایران است و مقصد مشتاقان این حمام ها در حقیقت باید کشور ما می بود، اما بدیهی است در نبود مدیریت حرفه ای این درآمد به جیب کشوری، چون گرجستان سرازیر خواهد شد و در عوض در زیر سقف های زیبای آهک بری شده حمام های سنتی ایران اگر تا کنون تخریب نشده باشند تنها دود قلیان است که به هوا می رود.

هر چند در شهر تهران ساختمان سازی دارد با سرعت ویرانگری هر آنچه به گذشته تعلق دارد را از میان می برد یا برده است، ولی هنوز در شهر و استان تهران می توان حمام های سنتی پر شماری یافت که معماری دلپذیر و جذابشان هر بیننده با ذوقی را مبهوت خود می سازد. حمام هایی که نه فقط نباید به سبب اهمیت و ارزش فرهنگی حفظ گردد، بلکه باید به منبع درآمدی پرسود برای این مردم تبدیل گردد.

ناگفته پیداست که حمام ها تا این زمان دارای خزینه و چال حوض و ... بود و هیچ کدام دوش نداشتند، در حقیقت این عنصر حیاتی حمام های امروزی هنوز شناخته نشده بود، تا اینکه سر و کله مردی از فرنگ در پایتخت پیدا شد و دست به ساخت آن زد و از آن پس این امر شیوع یافت.

در گذشته گرم کردن آب حمام با سوخت مرسوم آن موقع در فصل زمستان کار دشواری بود و اغلب مردم از اواخر پاییز تا شب عید رنگ حمام را نمی دیدند. این وضع منحصر به ایران نبود، بلکه بیش و کم دنیایان همه گرفتار این ماجرا بودند. در اروپا وضع از این هم بدتر بود.

آن ها تا پیش از جنگ های صلیبی اصلا اطلاعی از حمام نداشتند و در دوره جنگ های صلیبی که به شرق آمدند با حمام آشنا شدند. هرچند باز هم تا مدت ها نه تن ها رفتن حمام ارزشی ایجاد نمی کرد، بلکه حمام نرفتن در فرنگستان گاه ارزش به شمار می رفت.

مشهور است که یکی از ملکه های فرانسه همواره افتخار می کرد که پنج سال به حمام نرفته است. ماجرای ایجاد اولین حمام دوش دار در تهران از این قرار است که سرداری از سپاه ناپلئون پس از سقوط وی به ایران می آید و دیرزمانی از اقامت او در کشور می گذرد و خدماتی به دولت ایران می نماید و بالاخره در این سرزمین چشم از دنیا فرو می بندد.

دولت وقت (سلطنت ناصرالدین شاه) به پاس خدمات آن سردار، فرزندش کلنل نیکلا سمینو را به ایران دعوت می نماید و اموری را بدو می سپرد. این فرزند دل به سرزمین پارس می بندد و دختری را از این دیار به زنی می گیرد و در این خاک ماندگار می گردد.

سمینو پسر در نیمه دوم پادشاهی ناصرالدین شاه در خیابان لختی (= دروازه دولت = سعدی فعلی) حمامی بنا می نماید و برای نخستین بار در این حمام دوش کار می گذارد و به این ترتیب بنیان گذار این امر می گردد. حمام سمینو تا دوران پهلوی دوم فعال بود.