حرکت در مرزهای دانش مستلزم تمرکز بیشتر بر پژوهش است - مجله سفرنامه دبی

مریم مقدم متین عضو هیات علمی دانشگاه فردوسی مشهد در مورد لزوم حرکت در مرزهای دانش و به روز بودن مباحث علمی در دانشگاه ها در گفت وگو با خبرنگاران اظهار کرد: هرچه مباحث آموزشی و تئوری کمتر باشد و بیشتر کارهای پژوهشی انجام دهیم، بهتر می توان در مرزهای دانش حرکت کرد. درحال حاضر اعضای هیئت علمی حداقل تدریسی باید داشته باشند که این مقدار برای دانشیار و استاد متفاوت است، اما در کل هرچه آموزش کمتر و پژوهش بیشتر باشد، شرایط برای حرکت در مرزهای دانش مهیاتر است. حرکت در مرز دانش احتیاج به امکانات و فراهم شدن بسترهای لازم و سرعت عمل بالایی است زیرا باید با جهان رقابت کرد، بنابراین باید در زمان کوتاهی انجام دهیم.

وی در مورد مسائل موجود در کشور برای حرکت در مرزهای دانش گفت: برای رشته زیست شناسی عمده ترین مشکل بعد از تحریم ها این است که مواد مورداحتیاج پس از تاخیرات زیاد فراهم می گردد و یکسری مواد ممکن است به علت های مختلف نظیر شرایط اقتصادی که بودجه کم است، تحریم و... هرگز به دست ما نرسد. ما زمانی که تصمیم می گیریم کاری را انجام دهیم باید سرعت عمل بالایی داشته باشیم و نهایتا تا مدت زمان کوتاهی بعد بایستی کار موردنظرمان را انجام دهیم و نمی توانیم چندماه صبر کنیم تا ماده مدنظرمان موجود گردد. در این حالت دیگر نمی توانیم کار کنیم و عقب افتاده ایم. به عنوان مثال، خدمات پزشکی که می خواهیم انجام دهیم تا یک ماده تمام می گردد دانشجوها ماتم می گیرند که چه کاری بنمایند. اینکه چطور بخرند، ممکن است قیمتش چندبرابر گردد یا مثلا اگر بخواهیم تست جدید برای بیماران بگیریم باز باید فکر کنیم چقدر زمان می برد، آیا این ماده ای که می خریم خوب هست یا نه و تمام اینها جلوی کار ما را می گیرد. شرایط فعلی ایران مشکل ساز است و تحریم ها بسیار تاثیرگذار بوده اند که نتوانیم در مرز دانش حرکت کنیم.

مقدم متین افزود: یکی دیگر از مسائل ما این است که درصورت خرابی دستگاه ها، تعمیر آن ها بسیار مشکل ساز است. امکانات تا حدودی موجود داریم و دستگاه نیز هست، اما اگر خراب گردد دیگر می مانیم. در مابقی کشورها سریع تعمیرکار می آید و دستگاه را درست و مشکل را برطرف می نماید اما در ایران برای تعمیر دستگاه ها واقعا مشکل داریم.

از لحاظ آموزش تئوری و تدریس خیلی بهتر از کشورهای خارجی هستیم

این استاد گروه زیست شناسی دانشگاه فردوسی مشهد با بیان اینکه ظرفیت های علمی ما با کشورهای دیگر یکی است، گفت: حتی می توانم بگویم شرایط آموزشی ما از کشورهای دیگر نیز بهتر است. از لحاظ آموزش تئوری و تدریس، خیلی بهتر از کشورهای خارجی هستیم. مطالب خیلی کامل تر و به روزتر است اما در بخش پژوهش تفاوت زیادی داریم چون بایستی مواد به اندازه کافی موجود باشد، پول زیاد داشته باشیم، دانشجو تمرین کند و مواد سریع وارد و فورا تهیه و در دسترس باشد.

وی افزود: در آموزش عالی برای کارشناسی، به دلیل اینکه بیشتر کلاس ها تئوری است و آزمایشگاه های عملی کم است، مسئله ای نداریم و آموزش به نحو عالی انجام می گردد. هرچند در آموزش مجازی مقداری به مشکل خورده ایم، اما در مقطع ارشد و دکتری که بیشتر دروس آزمایشگاهی است، مسائل اقتصادی زیاد است. در قسمت عملی دانشجو نمی تواند راحت آزمون و خطا داشته باشد و استرس هزینه ها را داریم و مسائل اقتصادی بسیار تاثیرگذار است.

پشتکار مهمتر از استعداد است

مقدم متین با بیان اینکه استعداد دانشجویان بسیار بالا است و نیروی انسانی مستعد برای رقابت و حرکت در مرزهای دانش را داریم، گفت: استعداد دانشجویان خوب است، اما به نظر بنده، پشتکار مهمتر از استعداد است. یعنی باید وقت و انرژی بگذارند و کار نمایند. یکی از مسائلی که معمولاً دانشجویان باهوش ما دارند این است که کار نمی نمایند و توقع شان بالاست و انتظار دارند زمان کمی بگذارند اما درعین حال نتیجه خوبی بگیرند و معمولا دانشجویانی پیروزند که پشتکار بالاتری دارند. برای پیروزیت باید باهوش بودن همراه با پشتکار داشتن وجود داشته باشد و این سختکوشی در هر نسلی در حال کمتر شدن است. درحال حاضر اغلب دانشجویان دنبال خارج رفتن هستند. اغلب می خواهند از کشور بفرایند و به ندرت پیدا می شوند افرادی که تصمیمی برای رفتن نداشته باشند، دانشجویان از همان مقطع کارشناسی هدف شان رفتن است.

وی افزود: متاسفانه در بین دانشجویان، روحیه کار برای توسعه دانش و پیشرفت کشور، نسبت به قبل کمتر شده است. برخی از دانشجویان اگر بتوانند از زیر کاری که نفعی برای خودشان ندارد شانه خالی می نمایند. یکسری از وظایف در آزمایشگاه مانند تمیز کردن یا رسیدگی به حیوانات آزمایشگاهی تقسیم کار می گردد، اما یک گروه از دانشجویان به محض اینکه کنترلی نباشد کار را انجام نمی دهند چون می دانند که نفعی برایشان ندارد. با وجود اینکه این آزمایشگاه برای همه است و دیگران نیز کار نموده اند و ما نیز باید برای بقیه آن را سالم و صحیح نگهداریم. ولی مسئولیت پذیری اجتماعی متاسفانه خیلی کم شده است. این اخلاق و نگرش که ما فقط نفع و هدف خود را درنظر بگیریم متاسفانه بیشتر شده است.

این عضو هیأت علمی دانشگاه ضمن بیان اینکه از لحاظ علمی و تجهیزات نسبت به کشورهای دیگر چیزی کم نداریم، گفت: مهمترین علتی که مشوق دانشجوها برای رفتن از کشور است، علت های شخصی و اقتصادی است. عامل اصلی پول و شرایط شخصی است و به آموزش یا پژوهش مربوط نمی گردد. به عنوان مثال، دانشجویان اینجا پول ندارند اما کشور دیگر که می فرایند در مقطع دکتری حقوق می گیرند. یک عامل خیلی مهم مخصوصا برای پسرها این است که اینجا از خانواده پول می گیرند ولی در یک کشور دیگر به هنگام تحصیل حقوق نیز خواهند داشت. ما متاسفانه دانشجو دکتری داشتیم که در رستوران کار می کرد. مخصوصا آقایانی که متاهل هستند برایشان بسیار سخت است. همین عامل تفاوت وزارت بهداشت و وزارت علوم است و دانشجویان بیشتر تمایل دارند که به وزارت بهداشت بفرایند چون آنجا به دانشجو حقوق می دهند. وزارت بهداشت درآمد بیشتری از وزارت علوم دارد و لذا می تواند این شرایط را مهیا سازد.

وی افزود: در کشورهای دیگر زمینه پژوهش، امکانات و حمایت های اقتصادی نسبت به کشور ما فراهم تر است. در بیشتر مواقع دانشجویان برای استفاده از مواد هزینه ای نمی دهند ولی درحال حاضر برخی دانشگاه ها برای استفاده از یکسری مواد ممکن است از دانشجو بخواهند که هزینه اش را پرداخت کند. هرچند همین هزینه ای که از دانشجو می گیرند در مقایسه با حجم کل موادی که استفاده می گردد، ناچیز است ولی همین مبلغ ناچیز نیز برای دانشجو سنگین است. در دانشگاه فردوسی بعد از اینکه خریدی را انجام می دهیم سریعا دانشگاه هزینه را برمی گرداند اما از دانشگاه های دیگر می شنویم مبالغی که برای تز ارشد و دکتری پرداخت می گردد خیلی پائین است. برای کارشناسی ارشد در اینجا تا 5 میلیون و مقطع دکتری تا 20 میلیون بودجه درنظر گرفته می گردد ولی این مبالغ برای برخی دانشگاه ها خیلی پائین تر است و ممکن است در حد یک تا 5 میلیون برای برخی از دانشگاه ها هزینه گردد.

تهیه برنامه های درسی توسط دانشگاه های مادر می تواند مشکل ساز گردد

مقدم متین در مورد ساختار آموزش و به روز بودن محتوای دروس آموزشی جهت حرکت در مرزهای دانش گفت: سه سال پیش در قسمت آموزشی دانشگاه فردوسی کمیته های برنامه ریزی درسی را تشکیل دادیم که همه برنامه های درسی بایستی به روز می شدند و پارسال گفتند آن دروسی که به روز نشده است دانشجو نباید بگیرد و درنهایت آن اساتیدی که اینکار را انجام نداده بودند، نیز ملزم شدند که انجام دهند. وزارتخانه یک برنامه درسی را مشخص نموده ولی دانشگاه های مادر نیز می توانند خود اقدام به تهیه برنامه درسی نمایند و دانشگاه های کوچکتر می توانند از دانشگاه های مادر یا از وزارتخانه تبعیت نمایند. دانشگاه فردوسی به عنوان یک دانشگاه مادر، گرایش های مختلف زیست شناسی را به روز نموده است. بنابراین ما اختیارات کافی در مورد مشخص سرفصل ها و محتوای آموزشی را داریم.

وی افزود: در آزمون های مقاطع بالاتر این رویه می تواند یکسری مسائل را ایجاد کند. به عنوان مثال برای آزمون دکتری ما اگر مسائل درسی دوره ارشد را خیلی با وزارتخانه یا دانشگاه های دیگر متفاوت کنیم، زمانی که دانشجویان آزمون دکتری می دهند ممکن است دچار مشکل شوند چون سرفصل هایی که خوانده اند و آموزش دیده اند متفاوت بوده است. این اتفاق برای مقطع ارشد نیز می تواند بیفتد. یا برای دانشجوهایی که می خواهند مهمان شوند یا انتقالی بگیرند، واحدهایی که در آن دانشگاه گذرانده اند خیلی متفاوت با واحدهای ما خواهد بود و گاهی واحدها پذیرفته نمی گردد و یکسری مسائل ایجاد می نماید. اما کاری که وزارت علوم می خواهد انجام دهد این است که یک سبد درسی داشته باشند. یعنی برای مقطع ارشد مشخص باشد این دروس در این دانشگاه وجود دارد، بعد ممکن است مثلا یک دانشجو مهندسی بیاید درس ما را بخواند یا دانشجو ما برود درس گروه شیمی را بگیرد. سبد درسی باعث می گردد دانشجویان بر اساس علاقه ای که دارند بتوانند دروس را انتخاب نمایند و به لحاظ اقتصادی نیز به صرفه است، مثلا درسی مانند مهندسی ژنتیک که دانشجویان رشته های مختلف می گذرانند و سه یا چهار دانشکده آن درس را برگزار می نمایند، حال این درس می تواند در یک کلاس مشترک برگزار گردد مثلا ممکن است یک کلاس دکتری با 4 نفر برگزار می شده و الان بتوان همان کلاس را با 15 نفر برگزار کرد. این به لحاظ اقتصادی خیلی به صرفه است. علاوه بر این دانشجو دستش باز است و می تواند انتخاب کند. برای مقطع دکتری این طرح بسیار خوبی است ولی برای کارشناسی و ارشد مشکل آزمون بعدی را خواهد داشت.

توجه به افزایش مهارت در سرفصل های درسی بیشتر شده است

این پژوهشگر و استاد دانشگاه ضمن بیان اینکه در برنامه ریزی درسی در نظر داریم که بیشتر به سمت افزایش مهارت حرکت کنیم، گفت: برنامه درسی قبلی با وجود اینکه آزمایش نیز داشتند ولیکن بیشتر تئوری بود، بنابراین دروس را به سمتی بردیم که مهارت دانشجویان بیشتر گردد تا در بازار کار شانس بیشتری داشته باشند. دانشجویان در مقطع کارشناسی ارشد چون پروژه انجام می دهند خیلی متبحر می شوند. بسیاری از همکاران که به عنوان کارشناس دنبال نیرو هستند همواره از ما می خواهند تا دانشجویانمان را معرفی کنیم چون می دانند دانشجو ارشد زمانی که پایان نامه اش را انجام می دهد خیلی متبحر می گردد و از لحاظ اخلاق علمی نیز آگاهی کامل را خواهد داشت.

همکاری مراکز علمی و اجرایی مختلف برای حرکت در مرزهای دانش موثر است

وی درخصوص لزوم همکاری با مراکز مختلف به منظور حرکت در مرزهای دانش گفت: همکاری مطمئنا ضروری است و هم افزایی دارد به طور مثال همکاری ما با دانشگاه علوم پزشکی، مهندسی، کامپیوتر و با علوم مرتبط و مراکز علمی به شدت هم افزایی دارد و تاثیر گذار است. همینطور همکاری و روابط مراکز علمی با مراکز اجرایی و صنعتی در قسمت کاربردی بسیار یاری رسان است و کارهای کاربردی را به شدت افزایش می دهد. یک جامعه به تحقیقات کاربردی در کنار مهارت بسیار احتیاج دارد. نگه داشتن تعادل بین مسائل بنیادی و کاربردی کار سختی است و دانشگاه فردوسی چندسالی است که زیرساخت هایی را در این خصوص آماده نموده است.

مقدم متین افزود: دانشگاه فردوسی به منظور حمایت از کارهای مرز دانش یا دانش بنیان اقداماتی را درنظر گرفته است. یعنی کارهایی که در پایان احتمال کاربردی شدن آن ها وجود داشته باشد حمایت بیشتری می شوند. در دانشگاه فردوسی تحقیقات و آنالیز های بسیاری نموده اند که اگر به کدام سمت بفرایند پیروز تر خواهند بود و به عبارتی تحقیقات بنیادی صورت گرفته که در آینده نیز کاربرد داشته باشد. این نکته که کار جدید و به روزی ارائه گردد تا افق کاربردی آن نیز درنظر گرفته گردد و حداقل به نتیجه برسد، اهمیت دارد.

وی در پاسخ به پرسشی مبنی بر اینکه آیا اساتید از حقوق خود راضی هستند و به عنوان مدرس این حقوق را متناسب با صندلی وتلاش خود می بیند، گفت: بنده به عنوان یک استاد دانشگاه که از اسفندماه سال 83 فعالیت خود را شروع نموده ام فارغ از جنبه های معنوی، در زندگی راضی هستم، اما ممکن است حرف بقیه اعضاء هیأت علمی این نباشد و در مقایسه با مابقی اقشار جامعه نسبت به زحمتی که می کشیم شرایط حقوقی ما کم است. وزارت علوم در مقایسه با وزارت بهداشت حقوق پائین تری اختصاص می دهد. ضمن اینکه آن ها از حق مطب برخوردارند و می توانند در مطب خود نیز به کارشان بپردازند. درحالی که شغل ما یک کار تقریبا 24 ساعته است و مشغولیت ذهنی ما به گونه ای است که مثلا شب ها و زمان استراحت مان هم در فکر دانشجو، مقاله، طرح و... می گذرد. پس از تعطیلی دانشگاه ها و مجازی شدن تدریس دیگر حتی تعطیلی پنجشنبه و آدینه را هم نداریم و مدام آنلاین هستیم.

مقدم متین خاطر نشان کرد: این امر به صورتی شده که به عنوان مثال دانشجو پنجشنبه ایمیل می زند و آدینه می پرسد که چرا به ایمیلی که دیروز فرستادم پاسخ نداده اید. بارها پیش آمده که چون زمان ارسال مقاله تمام شده مثلا تا ساعت 2 بامداد با دانشجو در تعامل بودم و مدام هدایت اش می کردم که چه کاری باید انجام دهیم. بنابراین به نظرم شغل ما یک کار 24 ساعته است و در شرایط فعلی تمام روزهای هفته درگیر هستیم و این حقوق برای چنین کاری کافی نیست.