خبرنگاران نگاهی دیگر به هولناک ترین فاجعۀ انسانی - مجله سفرنامه دبی

اردیبهشت سال جاری هولناک ترین فاجعه زیست محیطی که در نتیجه اشتباهی انسانی رخ داد 35 ساله شد؛ فاجعهٔ چرنوبیل، حادثه ای هسته ای بود که در تاریخ 6 اردیبهشت 1365 (26 آوریل 1986) در رآکتور هسته ای شمارهٔ 4 در نیروگاه چرنوبیل، در نزدیکی شهر پریپیات در شمال اوکراین، رخ داد. این فاجعه یکی از دو بحران هسته ای است که بر اساس مقیاس گر رویدادهای بین المللی هسته ای و رادیولوژیک، در گروه شمارهٔ 7 (بالاترین مقیاس) طبقه بندی شده است.

در حقیقت چرنوبیل یکی از هولناک ترین مواجهات بشر در طول حیات هزاران ساله مواجهه با پدیده ها و بلایای ناشناخته بوده است؛ به موازات پیشرفت های علمی و تجربیاتی که گونه انسانی از آغاز حیات تا به امروز تجربه نموده است، اگرچه فهم و پیش بینی بسیاری از موارد ممکن و مهیا شده اما به همان سان پیچیدگی بعضی از موارد به شدت انسان را مستاصل ساخته است.

استادان علوم انسانی و اجتماعی بسیار در این سال ها بر این پیچیدگی ها تاکید نموده و آن را به سان مخاطره تازه ای پدید آمده از دل مدرنیته و پیشرفت های شگرف انسانی خوانده اند که همچون شمشیری دو لبه همان سان که خوب است و کارا، برنده است و بد.

کتاب چرنوبیل ساعت 1:23:40 نوشته آندرو لدربارو یکی از تازه ترین آثار ترجمه شده در رابطه با حادثه چرنوبیل است که کوشش می نماید علاوه بر دستیابی به نوعی از آگاهی کمتر دست کاری شده از این جریان به زبانی ساده و فارغ از اصطلاحات تخصصی دانش هسته ای این داستان را برای مخاطب روایت کند.

کتاب با این عبارات آغاز می گردد:

کارکنان هواپیمایی را تصور کنید که در ارتفاع بالا پرواز می نماید و آن ها حین پرواز آغاز به آزمایش هواپیما، گگرددن درهای هواپیما، خاموش کردن سیستم های مختلف و ... می نمایند. حقایق نشان می دهند که طراحان حتی بروز چنین وضعیتی را هم باید پیش بینی نموده باشند؛ والری لیگاسف، رئیس هیئت اعزامی شوروی، 25-29 اوت 1986، وین.

و در ادامه در پیش درآمد شرح می دهد:

فاجعۀ چرنوبیل یکی از باورنکردنی ترین رویدادهای مهم دنیا در صد سال گذشته است، با این همه، کمتر کسی می داند چه روی داده است. این سردرگمی بعضاً ناشی از آن بود که همۀ اطلاعات منتشرشده طی پنج سال پس از حادثه تحریف شدند تا متناسب با یک روایت گزیده شوند: این که مقصر کارکنان نیروگاه بودند... هر کتاب، روزنامه، فیلم مستند و تارنمای جدیدی روایت تقریباً متفاوتی از داستان ارائه می داد و تناقض ها حتی امروز هم دیده می گردد.

این رویداد باعث ایجاد چندین دهه داستان متناقض، اغراق آمیز و نادرست شد. این کتاب، نتیجه پنج سال تحقیق، روایتی در دسترس اما جامع از آنچه واقعاً اتفاق افتاده ارائه می دهد. از مبارزه ناامیدانه برای جلوگیری از تابش هسته راکتور سوزان به اروپای شرقی، تا از خودگذشتگی مردان دلاوری که قوی وارد میدان های تابش شده اند که حتی ماشین ها مجهز در آن کار نمی کردند، تا حقیقت شگفت آور درباره غواصان چرنوبیل افسانه ای، تا آخرین مرحله نمایش دادگاه اتحاد جماهیر شوروی سوسیالیستی.

نویسنده این کتاب اندرو لدربارو در پی سفرش در سال 2011 به چرنوبیل تجربۀ منحصربه فردش را با مخاطب به اشتراک می گذارد و در کوشش است تا مفاهیم و جزئیات درستی به دست آورد و حقیقت را دربارۀ اشتباهاتی که در چرنوبیل اتفاق افتاده بفهمد. او بعضی جنبه های تخصصی را ساده سازی نموده و ماجرا را مانند یک داستان روایت می نماید تا خواننده آسان تر داستان را دنبال کند و درک بهتری از آن داشته باشد.

در بخشی از این کتاب با عنوان حادثه آمده است:

در ساعت 01:23:40 در تاریخ 26 آوریل 1986، الکساندر آکیموف دکمه خاموش کردن اضطراری راکتور چهارم هسته ای چرنوبیل را فشار داد. این عملی بود که مجبور به تخلیه دائمی یک شهر شد، هزاران نفر را کشت و اتحاد جماهیر شوروی را فلج کرد.

کمی پس از ساعت 1 صبح 26 آوریل 1986، قرار بود آزمایشی روی رآکتور واحد 4 چرنوبیل انجام گردد. آنچه در پی آمد بدترین فاجعۀ هسته ای در تاریخ بود. آن شب، نوبت کاری شامل 176 مرد و زن در نیروگاه می شد، به اضافۀ 286 کارگر ساختمانی واحد 5 که چند صدمتر آن سوتر در جنوب شرقی مستقر بودند. اپراتورهای اتاق کنترل واحد 4، در کنار نمایندگان دون انروژ -تامین نماینده دولتی برق و طراح توربین های نیروگاه - در حال آزمایش یک بخش ایمنی بودند، با این قصد که به این واحد ین امکان را بدهد تا نیروی خود را، در صورت از کار افتادن کامل نیروگاه، به مدت تقریبا یک دقیقه تامین کند.

نگرانی اصلی یک رآکتور هسته ای - به ویژه یک رآکتور آربی ام کی، به دلیل تعدیل نمایندۀ گرافیتی آن - این است که جریان خنک نماینده به درون هسته رآکتور ادامه داشته باشد. بدون آن ممکن است یک انفجار یا ذوب هسته در رآکتور ادامه داشته باشد (ص.79).

کتاب چرنوبیل ساعت 1:23:40 نوشته آندرو لدربارو با ترجمۀ شهریار خواجیان به تازگی از سوی نشر ققنوس در 287صفحه و شمارگان هزار و 100نسخه روانه بازار کتاب شده است.