آیا چین به لحظه خطرناک نزدیک شده است؟ - مجله سفرنامه دبی

نشریه فارین پالیسی در این رابطه می نویسد: بسیاری به طرح این سوال می پردازند که چرا قدرت های بزرگ دست به جنگ های بزرگ می زنند؟ پاسخ متعارف به این مسئله در قالب خیزش بازیگران چالش گرا و افول تدریجی قدرت های برتر و هژمونیک داده می گردد. در این راستا، یک قدرت چالش گر، قواعد بازی را که به وسیله قدرتِ هژمون ایجاد شده است، به چالش می کشد؛ در نتیجه فضای خصومت اوج گرفته و به نحو اجتناب ناپذیری به جنگ ختم می گردد. در این راستا یک مثال تاریخی هم در یونان باستان وجود دارد که مرتبط با قدرت گیری آتن و زنگ خطری است که این مسئله برای اسپارت ها ایجاد کرد.

در این راستا گراهام آلیسون دانشمند برجسته علوم سیاسی با اشاره به نمونه های مختلف تاریخی بر این باور است که در شرایط کنونیِ دنیا، خطرِ وقوع جنگ و درگیری، با توجه به خیزش چین و نیتِ آن در پیشی گرفتن قدرتش از آمریکا، به نحو قابل ملاحظه ای افزایش یافته است.

در این رابطه حتی شی جین پینگ، رئیس جمهور چین از واشنگتن خواسته تا به چین متناسب با قدرتش در عرصه معادلات بین المللی قدرتِ مانور بدهد. همزمان با تشدید تنش ها میان چین و آمریکا این اعتقاد که دلیل اصلی تنش میان دو طرف، انتقال قدرت در دنیا و جایگزینی یک قدرت برتر با قدرتی دیگر است، به استدلالی متعارف و رایج تبدیل شده است. با این حال تنها مسئله ای که با این فرمولِ آشنا وجود دارد، این است که نمی توان آن را چندان درست درنظر گرفت.

در این راستا، بسیاری جنگ های پلوپونزی میان آتن و اسپارت را در یونان باستان جهتِ شرح دلیل وقوع جنگ های بزرگ میان قدرت های برتر مورد توجه قرار می دهند. با این حال، در چارچوب مذکور به این نکته توجه نمی گردد که اساسا چه مولفه هایی قدرت های تجدید نظر طلب را در اقدامشان جهت شروع یک جنگ بزرگ تحریک کرده است. در شرایط کنونی امکان تشدید درگیری میان چین و آمریکا وجود دارد، اما نمی توان محرک اصلی آن را بحث انتقال قدرت دانست.

به گزارش خبرنگاران، ایده انتقال قدرت به صورت سنتی بر این باور بوده که اوج گیری قدرت های نوظهور و به چالش کشیدن قدرت های مستقر در سطح دنیای و نظام بین الملل، موجب ایجاد نارضایتی و در نهایت درگیری خواهد شد. با این حال باید توجه داشت که چارچوب محاسباتی که قدرت های تجدیدنظر طلب، یعنی همان هایی که نظام موجود را با خشونت به چالش می کشند، پیچیده تر است. یک کشور که قدرت و ثروتش افزایش پیدا کند به احتمال فراوان جاه طلب و تهاجمی خواهد شد و سعی خواهد نمود تا نفوذ دنیای و آبروی بیشتر بین المللی را کسب کند با این حال، اگر صندلی و موقعیت آن اندکی بهبود یابد، پروژه ایجاد درگیری در سطح بین المللی خود را برای مدتی به تعویق خواهد انداخت تا شاید بعد ها که قدرتمندتر شد، بار دیگر آن را دنبال کند.

چین در دهه های قبل، به طور خاص به همین دلیل حرکت کرده و سعی کرده توانایی هایش را پنهان کرده و در گذر زمان رشد دهد. با این حال اگر در این چارچوب به یک سناریوی دیگر توجه کنیم و مثلا در نظر آوریم، وقتی یک قدرت ناراضی که در حال توسعه نفوذ و صندلی بین المللی خود است، با کُندی رشد مالی و هم چنین تشکیل ائتلاف بین المللی علیه خود روبه رو گردد، بدون تردید، آینده چارچوبی متفاوت را برای آن در برخواهد گرفت و یک چنین بازیگری با احساس خطر جدی، به جای جاه طلبی های بی حد و حصر رو به رو خواهد شد.

در یکچنین چارچوبی، یک قدرت تجدیدنظر طلب امکان دارد تا به نحو تهاجمی تر و خونین تری رفتار کند تا آنچه را می خواهد قبل از اینکه دیر گردد به دست آورد. در این راستا خطرناک ترین فرایند در دنیا سیاست، خیزش طولانی مدت از جانب یک کشور است که با منظره سقوط شدید هم رو به رو است.

نمونه تاریخی جنگ های پلوپونزی میان آتن و اسپارت می تواند در ایجاد درک بهتر یاری زیادی کند. در این راستا، آتن پیش از شروع جنگ های مذکور با توجه به تغییر توازن قدرت دریایی به سمت رقیب خود یعنی اسپارت، بر شدت رویه های تهاجمی اش اضافه کرد. فرایندی که نمونه آن را در دوران کنونی نیز میان چین و آمریکا شاهد هستیم.

در 150 سال اخیر قدرت های بزرگی که با سرعتی بالاتر از میانگین دنیای رشد کرده اند و ناگهان با یک رکود شدید و نسبتا طولانی روبه رو شده اند، خیلی زود از صحنه بین المللی حذف نشده اند. در عوض آن ها به نشان دادن رفتار های خشن تر و تهاجمی تر روی آورده اند. آن ها مخالفان خود را در داخل سرکوب و برای کسب مزایای مالی بیشتر، به خارج از خاک خود روی می آورند. آن ها ارتش های خود را غرق در پول می نمایند و از زور برای توسعه نفوذ خود استفاده می نمایند. این رفتار ها به طور عادی تنش ها میان قدرت های بزرگ را تحریک می نمایند و در بعضی موارد به جنگ های خونینی ختم می شوند.

البته که این داستان جدیدی در تاریخ نیست. وقتی یک قدرت نوظهور رشد می نماید، اقتصادش هم پیشرفت های قابل ملاحظه ای دارد و انتظارات مردم نیز از آن بیشتر می گردد. در واقع مردم به سبک زندگی خاصی عادت می نمایند. در این شرایط وقتی یک رکود اتفاق می افتد، آسیب های جدی برای یک چنین کشوری ایجاد خواهد شد. کاهش نرخ رشد مالی موجب خواهد شد تا رهبران این کشور ها نتوانند مردمِ خود را شاد و راضی نگه دارند.

عملکرد نامناسب مالی نیز این کشور ها را در مقایسه با رقبایشان تضعیف خواهد نمود. در این چارچوب، رهبران یکچنین کشور هایی برای اینکه از هر گونه نارضایتی عمومی جلوگیری نمایند، به توسعه طلبی روی می آورند تا از این طریق منابع مالی و بازار های خارجی را به سمت خود جلب نمایند و نوعی روحیه غرور ملی را در داخل کشورشان ایجاد و تهدیدات خارجی را تضعیف نمایند.

در طول تاریخ کشور هایی نظیر آمریکا، روسیه، آلمان، ژاپن و هم چنین در شرایط کنونی چین، چنین مسیری را طی کرده اند. باید توجه داشت که مسئله خیزش چین یک سراب نیست، این کشور دهه ها رشد مالی را تجربه کرده، سرمایه گذاری های گسترده اش در حوزه های فناوری های کلیدی و زیرساخت های ارتباطی به آن موقعیت قابل توجهی در عرصه نفوذ ژئواکونومیکی داده و عملا چین با تکیه بر همین توانایی ها توانسته دولت های دیگر را نیز به سمت خود جلب کند. حتی بسیاری از اندیشکده های برجسته دفاعی و امنیتی در آمریکا این ارزیابی را ارائه می دهند که چین از شانس بالایی برخوردار است تا در هر گونه جنگ احتمالی با آمریکا در منطقه پاسیفیک غربی، پیروز میدان باشد.

بر این اساس چندان شگفت انگیز نیست که چینی ها جاه طلبی های یک ابر قدرت را در فکر دارند. به طور خاص شی جین پینگ اخیرا بر تمایل چین جهت اعمال حاکمیت بر تایوان، دریای چین جنوبی و دیگر منطقه ها مورد مناقشه تاکید کرده و عملا سعی دارد کشورش را به قدرت برتر در آسیا تبدیل کرده و رهبری دنیای آمریکا را نیز به چالش بکشد. با این همه یک نکته اساسی از چشم رهبران چینی مغفول مانده و آن این است که منظره آینده قدرت چین به دلیل تضعیف فرایند رشد مالی این کشور چندان روشن به نظر نمی رسد.

از اواخر دهه 2000 میلادی محرکه های اصلی خیزش و قدرت چین، یا متوقف شده اند و یا تضعیف گشته اند. برای مثال منابع چین به سرعت در حال تمام شدن هستند. آب تا حد زیادی به منبعی کمیاب تبدیل شده و چین بیش از هر کشور دیگری در دنیا در حال وارد کردن انرژی و غذاست. امری که فشار های سنگینی را بر منابع طبیعی این کشور وارد کرده است.

از این رو، رشد مالی چین نیز هزینه بَر تر شده است. بر اساس آنچه بانک DBS اعلام کرده برای هر واحد رشد مالی در مقایسه با اوایل دهه 2000 میلادی، سه برابر بیشتر بایستی هزینه و امکانات را به کار گرفت. جدای از این ها چین با یک بحران جمعیتی نیز رو به رو است. در فاصله سال های 2020 تا 2050، این کشور قریب به 200 میلیون نفر از جمعیت فعال مالی خود را از دست خواهد داد و شاهد ایجاد 200 میلیون نفر شهفرایند مرفه و درجه یک خواهد بود.

بدتر از همه اینکه چین تا حد زیادی از بسته های سیاستی که رشد سریع مالی آن را تحریک کردند، فاصله می گیرد. بسیاری بر این باورند که در دوره رهبری شی جین پینگ، چین فرایند اقتدار گرایی را در پیش گرفته است. رئیس جمهور چین خود را تبدیل به رئیس همه چیز کرده و هر گونه سمبل حاکمیت دسته جمعی را نابود و وفاداری به خود را به مثابه عنصر اصلی در وفاداری به جمهوری خلق چین تبدیل کرده است. در واقع وی ایجاد تمرکز برای قدرت در چین را به هزینه رشد و رفاه مالی این کشور دنبال کرده است.

اضافه بر این ها شرکت های دولتی چینی نیز به ضرر شرکت های خصوصی این کشور رشد قابل توجهی داشته اند. تحلیل های عینی مالی نیز عملا جای خود را به تبلیغات حکومتی داده اند. در این شرایط، خلاقیت و ابتکار نیز فرصت چندانی برای بروز و ظهور ندارند.

مجموع این شرایط موجب شده که قریب به یک تریلیون دلار سرمایه گذاری از شرکت های برجسته فناوری چینی خارج گردد. مجموع این عوامل نشان می دهد که چین کنونی از مولفه هایی که رشد مالی آن را تسهیل کرده اند تا حد زیادی فاصله گرفته و عملا در شرایط کنونی و در سال های آینده، با چالش های مالی قابل توجهی رو به رو خواهد شد.

این مسئله رفتار های آینده چین را تا حد زیادی به سمت تنش زایی سوق خواهد داد، زیرا همان طور که پیشتر گفته شد، چینی ها برای راضی نگه داشتن مردم خود که به رشد و رفاه مالی تا حد زیادی عادت کرده اند، راهی جز انجام اقدامات تنش زا در عرصه خارجی ندارند. امری که عملا آن ها را از چشم اندیشکده ها و سیاست سازان آمریکایی به تهدیدی جدی در عرصه معادلات بین المللی تبدیل کرده است.